صبح نو – ۲۲ تیر ۱۴۰۱ –
گفت‌وگوی «صبح‌نو» با عبدالحمید قدیریان را می‌خوانید
«هنر ولایی»؛ راه برون‌رفت از فتنه‌ها
حادثه غدیر، یگانه سند ولایت امیرالمومنین(ع) نیست، بلکه مهم‌ترین و مشهورترین سند دراین‌باره است. از حوادث مهم تاریخ اسلام، شاید کمتر حادثه‌اى بتوان یافت که از نظر اعتبار اسناد، به پاى حادثه غدیر برسد. واقعه غدیرخم بیشتر در آثار مکتوبی که از جانب مورخان و سیره‌نویسان به نگارش درآمده است، دیده شد و در بعضی از این آثار، سانسورهای بسیار زیادی در نقل اصل واقعه اتفاق افتاده است.
«هنر ولایی»؛ راه برون‌رفت از فتنه‌ها
بسیاری از مفسران شیعه معتقدند در آیه۶۶ سوره مائده به واقعه غدیر و منصوب شدن حضرت‌علی(ع) به‌عنوان ولی و جانشین پیامبر(ص) اشاره شده است. عظمت این واقعه سبب شده است که بسیاری از هنرمندان نیز به این رخداد مهم تاریخی بپردازند و فضایل حضرت‌علی(ع) را در آثارشان نمایان کنند. «صبح‌نو» با عبدالحمید قدیریان نقاش و طراح صحنه و لباس پیشکسوت که به‌عنوان چهره هنر انقلاب در سال۱۴۰۰ معرفی شد، درخصوص هنر ولایی به گفت‌وگو نشسته است.
استاد قدیریان، در ابتدا «هنر ولایی» را برای مخاطبان ما توضیح می‌دهید؟
درحقیقت باید جواب این سوال در طول سال‌های بعد از انقلاب ازسوی اهل علم در جامعه رواج پیدا می‌کرد اما مساله‌ای که وجود دارد این است که ما در تبیین هنر دینی و به‌طور خاص، هنر ولایی تلاش موثری انجام نداده‌ایم، شاید چون درک درستی از اهمیت آن نداشتیم. اگر هم گاهی صحبتی شده، کاربردی نبوده است. فردی که دوست دارد برای انقلاب و به‌تبع آن در فضای دینی، کار هنری انجام دهد، به‌دلیل نداشتن تبیین درست و صحیح قرآنی دچار مشکل خواهد شد.
درست است که اهل تفکر مطالبی را عنوان کرده‌اند ولی این مطالب عموما برگرفته از منویات و استنباط‌های شخصی آن‌هاست و چون برگرفته از قرآن نیست، آن تاثیرگذاری‌ای که باعث شود هنرمندان مسلمان در این فضای تفکری، تولید اثر کنند، اتفاق نمی‌افتد. ما شاهد این هستیم که در بین هنرمندان کسانی که آشنا با مفاهیم الهی و قرآنی باشند، وجود ندارد یا تعداد آن‌ها بسیار کم است.
اگر بحث ولایی هم در آثار مطرح شده است، در لایه حب به ولایت و اهل‌بیت(ع) است، نه در حیطه معرفت! به عبارت دیگر، هنر ولایی می‌تواند نسبت‌به عمق معرفت هنرمند، درجات داشته باشد.
ازآنجایی‌که مسیر انقلاب طبق فرمایشات رهبری به‌سمت ایجاد یک تمدن ایرانی-اسلامی است، لزوم فهم معارف ولایی از مجرای قرآنی که بتوان به آن تکیه کرد و صرفا براساس تفکرات افراد پیش نرفت، بسیار است.
یکی از ابزارهای بسیار مهم برای حرکت به‌سمت جامعه مهدوی و زمینه‌سازی ظهور، شناخت ولایت و به‌تبع‌آن هنر ولایی است.
در جمع‌بندی این موضوع باید بگویم که نسبت‌به تعریفی که از ولایت داریم؛ شاهد هنر‌های ولایی متفاوت می‌توانیم باشیم. ما شاهد کارهای ولایی در دوران انقلاب بودیم ولی ولایت را بیشتر در حیطه سیاسی و نگاه حب‌محور پیاده کردیم.
نظر شما برای اجرایی شدن هنر ولایی در گام دوم انقلاب چیست؟
گام دوم انقلاب مسیری برای ورود به عرصه‌ای جدید قوی‌تر و قدرتمند از گام ابتدایی است. برای گام دوم انقلاب باید به‌سوی آشنایی بیشتر با «ولایت» و «هنر ولایی» رفت و سعی در شناخت آن‌ها داشت؛ ناگفته نماند که این آشنایی نباید در حد تعریف واژه باشد، بلکه باید به‌عنوان سپهری معرفتی آن را شناخت تا هنرمند با قرارگرفتن در آن فضا، تولید اثر کند.
با توضیحاتی که جنابعالی فرمودید، اینطور برداشت می‌شود که سبقه هنر ولایی، قدمت دیرینه دارد و شاید از زمان نزول قرآن مطرح بوده ،
درست است؟
مفهوم ولایت در اصل قدمت دیرینه دارد، شاید بتوان گفت از زمان حضرت آدم(ع) ابعادی از این مفهوم مطرح شده است و تا ظهور حضرت حجت(عج) به کمال خود خواهد رسید. انقلاب اسلامی بر پایه باور به ولایت اهل‌بیت(ع) ایجاد شده و تا امروز در این مسیر درحال حرکت است، آنچه اکنون باید در جامعه ما مطرح شود هنر ولایی است که در چارچوب حرکت انقلاب و اهداف آن، باید از آن بهره‌مند شویم. مسیر پیش‌رو و مقاطع آینده لزوم تبیین و استفاده از
هنر ولایی را بیشتر از پیش برای‌مان آشکار کرده است. لازم به ذکر است که
هنر ولایی موضوعی است که با دقت در آثار گذشتگان می‌توان ردپای آن را به‌وضوح مشاهده کرد.
شما به‌عنوان پیشکسوت در عرصه هنر، نمایان کردن هنر ولایی را در موضوع واقعه غدیرخم چطور ارزیابی می‌کنید؟
غدیرخم و درک آن واقعه، در مرحله اول به‌مثابه درک ابعاد ولایت است که به‌تبع‌آن می‌توان به درکی از هنر ولایی نیز رسید. به‌طورکلی یکی از اهداف رسول‌الله(ص) به‌عنوان رسول خاتم، حرکت دادن جامعه از ظلمات به‌سوی نور است. با نگاهی تاریخی به زندگی رسول‌الله(ص) در زمان بعثت، ایشان توانست جامعه‌ای را که کفر در آن حاکم بود با تلاش بسیار به ایمان برساند. ازآنجایی‌که ایمان درجات دارد و بشر برای رسیدن به لقای‌الهی باید مسیری طولانی را طی کند؛ لذا در زمانی که رسول‌الله(ص) در قید حیات بودند، حرکت جامعه از کفر به‌سمت ایمان اتفاق افتاد و در گام بعدی به مرحله‌ای رسید که عده قلیلی از مومنین در راه خدا جهاد کردند. ناگفته نماند که رشد بشر توقف‌ناپذیر است، و باید مسیر از ظلمت به نور را طی کند.
یکی از اهدافی که در غدیرخم با جانشینی امیرالمومنین(ع) قرار بر تحقق آن بود، دستگیری جامعه بشری و حرکت دادن آن از ظلمت به‌سوی نور بود؛ به بیان دیگر، ولی مومنین توان آن را دارد تا مردم را از ظلمت دنیا به‌سوی آسمان‌ها که مرکز نور است، هدایت کند که متاسفانه این نعمت الهی در جریان ماجرای سقیفه محقق نشد. اگر از این بعد به مساله نگاه کنیم، در اصل هنر ولایی هنری است که با هدایت ولی ما را از ظلمت به‌سمت نور حرکت می‌دهد.
مساله هدایت جامعه از ظلمت به‌سمت نور، در دوران معاصر نیز ازسوی اهل‌بیت(ع) دنبال می‌شود؟
نور هدایت هیچگاه خاموش نمی‌شود، شهادت امام‌حسین(ع) مجددا درهای آسمان را به‌سوی اهل ایمان گشود، درهایی که در ماجرای تاریک سقیفه بسته شده بود. در دوران معاصر هدایت به‌شکل انقلاب اسلامی مجددا کلید خورد. جدا از نگاه سیاستمداران به انقلاب اسلامی، امام‌خمینی(ره) به‌عنوان بنیان‌گذار انقلاب اسلامی تعبیری نورانی و آسمانی درباره آن دارند، ایشان در مقاطع مختلف انقلاب اتفاقات و ماجراهای مهم را به آسمان و محبت الهی نسبت می‌دادند؛ مثلا در واقعه «طبس» فرمودند: شن‌ها مامور خدا بودند. و با این تعبیر، مسیر نگاه جامعه را به‌سمت آسمان‌ها هدایت کردند یا در زمانی که خرمشهر آزاد شد، با وجود همه فداکاری‌ها، رشادت‌ها و شهادت‌های رزمندگان، بسیجی‌ها، ارتشی‌ها و سپاهی‌ها، فرمودند «خرمشهر را خدا آزاد کرد»؛ یعنی ایشان تلاش داشتند با سطحی از ولایت که خداوند برای‌شان جاری کرده بود، جامعه را از ظلمت دنیا رهایی بخشند و به‌سمت آسمان‌ها هدایت کنند و به‌گونه‌ای ترتیب نگاه‌ها را آسمانی کردند.
با مرور اتفاقات هشت‌سال جنگ تحمیلی، به لحظاتی برمی‌‌خوریم که اعجاب‌آور است، لحظاتی که جوانان ما علاوه‌بر جانفشانی و پاسداری از کشور رفتارهایی از خود بروز دادند که به تعبیر امام(ره)، مراجع و علما نیز به آن درجه از نورانیت نرسیدند. اتفاقی که در آن زمان رخ داد این بود که در اصل امام(ره) در فضایی که خداوند به‌واسطه دفاع‌مقدس ایجاد کرده بود، جامعه را از دنیایی بودن دور و به آسمان‌ها نزدیک کرد. افرادی که تبعیت کردند، ولایت و هدایت را پذیرفتند و آن جان‌فشانی‌های ویژه را خلق کردند، در مسیری
قرار گرفتند که امام(ره) به‌سوی آسمان باز کرده بودند که ما می‌توانیم با خواندن وصایای شهدا و شنیدن ماجراهای آن‌ها عجایب را متوجه شویم.
در فضایی که هدایت ایجاد می‌کند و جامعه را ظلمت به نور حرکت می‌دهد، تابعان هدایت هر اثری که خلق کنند، هنر ولایی است؛ از این روست که حضرت امام(ره) رزمندگان و شهدا را از هنرمندان می‌دانند؛ چراکه ایثارگران در جنگ، هنری را با خون‌شان در فضای معرفتی حاکم، خلق کردند که بسیار ارزشمند بود. چه بسا بسیاری از سربازان طی جنگ‌های مختلف در کشورهای دیگر کشته شدند اما خونی که با نگاه معرفتی ریخته شود، ارزش پرباری دارد و خونی است که می‌تواند در زمره هنر ولایی باشد.
قیدی که وجود دارد این است که برای حرکت از ظلمت به‌سمت نور و کندن از دنیا به‌سوی آسمان، صددرصد باید در کنار ولی قرار گرفت؛ چراکه بدون ولایت و بدون آشنایی با صراط آسمانی، نمی‌توان این مسیر را طی کرد. ما شاهد بودیم که در زمان جنگ تحمیلی جوان‌های ۱۳، ۱۴ساله تا ۲۷، ۲۸ساله حضور داشتند که با محاسبه‌های معمول نباید مراتب سلوکی به این عظمت را طی کرده باشند اما به اوج درجات عرفان، معرفت و درنهایت به شهادت رسیدند. این موضوع چیزی نیست جز ثمره همراه بودن با ولی. درواقع هنر ولایی، هنری نیست جز اینکه انسان‌ها را ازسوی ظلمات به‌سوی نور هدایت کند و این هدایت مطلقا ازسوی ولایت امکان‌پذیر است.
از نظر شما، هنر ولایی بیشتر در قالب چه هنری، نمود پیدا می‌کند؟
هنر ولایی یک فضا و یک نرم‌افزار است و سخت‌افزار یا قالب هنری، می‌تواند متنوع باشد. اگر هنرمندی ولایت و تبعیت از ولایت را فراتر از بحث‌های سیاسی درک کرده باشد، می‌تواند در قالب‌های مختلف تولید اثر کند؛ به‌عبارت‌دیگر، یک هنرمند اگر فضای ولایت و هدایتی را که از ولی دریافت می‌کند درک کند و به آن واقف باشد، به‌سمت هر موضوعی که برای تولید اثر برود، آن اثر نشانه‌ای از هنر ولایی دارد، هرچند آن اثر با موضوعی اجتماعی باشد. گاهی هنرمند با بیان یک مساله اجتماعی تلاش دارد تا با هنر بدیع خود مخاطب را از ظلمت به‌سمت نور هدایت کند. پس هنرمند در هر قالب هنری، باتوجه‌به فضای فکری و ولایتی که در آن قرار دارد، می‌تواند اثر هنر ولایی خلق کند. درواقع قالب هنری در مرحله بعد قرار می‌گیرد.
امتداد واقعه غدیرخم تا ظهور را چطور ارزیابی می‌کنید؟
ما به‌سمت ظهور در حرکت هستیم. در ابتدا باید این موضوع را درک کرد که اکنون در چه موقعیتی قرار گرفته‌ایم. الان ۱۰۰سال پیش نیست، الان در شرایطی هستیم که ۴۰سال از انقلاب گذشته است و ما به‌سرعت به‌سمت ظهور پیش می‌رویم. با کمی دقت در حوادث داخلی و خارجی می‌توان درک کرد که اکنون به فضای آخرالزمان نزدیک می‌شویم و اتفاق‌ها و شرایطی در جامعه داخلی و خارجی درحال رخ‌دادن است که گویا برنامه‌ای ازسوی خدا درحال پیاده‌سازی است. خداوند با ایجاد صحنه‌های سخت قصد در رشد جوامع دارد، از این رو است که ما شاهد اتفاق‌های عجیب و شرایط سختی در پیرامون خود هستیم که به‌مرور سخت‌تر هم می‌شود. اینجاست که هنر ولایی جایگاه پیدا می‌کند؛ چراکه ما به‌سمت سختی‌ها و فتنه‌های قبل از ظهور حرکت می‌کنیم.
طبق متون اسلامی و دیگر ادیان، دوران سختی
در پیش است که در این شرایط نیاز به هنری وجود دارد که جوامع را دستگیری کند و راه آسمانی بودن را نشان بدهد که بتوانیم در گذر از فتنه‌های دردناک پیش‌رو، سر سلامت بگذرانیم.
یکی از تبیین‌های الهی برای گذر از حوادث پیش رو ماجرای اربعین است. اربعین همچون ماکتی است و به تعبیر مقام معظم رهبری اربعین آیه عظمی الهی است. چنانچه به اربعین به‌عنوان یک آیه نگاه شود، می‌توان اینگونه استنباط کرد. در شرایطی که داعش بر عراق مسلط بود و خطر حمله و ناامنی شدید که سرها بریده می‌شد بر آن حاکم بود، خداوند اربعین را به رخ کشید. میلیون‌ها نفر از سراسر دنیا به عشق زیارت امام‌حسین(ع) با علم به وجود داعش و تهدیدها در این مسیر قرار گرفتند. دیده شد که در آن هجمه‌ها گلستانی از محبت و عشق و اخلاق ازسوی مردم به وجود آمد. فکر می‌کنید چه عنصری باعث شد فضای خوفناک و خطرناک نجف تا کربلا که جدا از ناامنی، سختی راه را نیز در پی داشت، شیرین به نظر آمد؟ وقتی با اربعینیون صحبت می‌کنیم، چرا تنها از زیبایی و محبت سخن می‌گویند؟
عشق و آسمانی شدن اربعینیون باعث می‌شد با وجود فشارهای داعش و سختی راه، همچنان مسیر لذت‌بخش به نظر برسد. این نمونه را مدنظر قرار دهید و مطمئن باشید در درازمدت به این نمونه خواهیم رسید؛ یعنی اگر تلاش بر این باشد که جنس مردم را آسمانی کنیم و از دنیانگری نجات دهیم، در اوج فتنه‌هایی که در مسیر به‌سوی ظهور وجود دارد، سختی‌ها لذت‌بخش می‌شود.
هنر ولایی در این موقعیت نمود واقعی خود را پیدا می‌کنند و اهل تفکر باید سریع‌تر وارد میدان شوند و فضای هدایت از ظلمت به‌سوی نور را تبیین کنند تا فضایی ایجاد شود که هنرمندان خلق اثر کنند.
به نظر شما طی سال‌های اخیر کارهایی نظیر معرفی چهره‌های هنر انقلاب، دیگر هنرمندان را تا چه حد به عرصه هنر ولایی ترغیب کرد؟
طرح کردن هنرمند انقلاب، کار ارزشمندی است ولی هیچ ربطی به تولید اثر معرفتی ندارد. در دوره‌ای که چهره‌های انقلاب معرفی شدند، به این موضوع واقف شدیم که هنرمندانی وجود دارند که در مسیر هنر انقلاب پافشاری می‌کنند اما اینگونه معرفی‌ها درواقع معرفی تلاش افراد است.
مقوله هنر ولایی موضوعی است که به هنر ناب گره
خورده است. مشکل هنرمند نیست، بلکه نبود تفکر درست و تببین و اشاعه داده شده در بین هنرمندان و به تبع آن در جامعه است. مشکل نداشتن فضای بحث و گفت‌وگو در این زمینه است. درصورتی‌که این شرایط مهیا شود، نه‌تنها هنرمندان انقلاب، بلکه تمامی هنرمندان با وجود فطری بودن هنر ولایی، هنرمندان پاک‌طینت به این عرصه جذب می‌شوند و تلاش می‌کنند در این حیطه تولید اثر کنند.
برای عملی شدن این موضوع چه لازمه‌ای وجود دارد؟
برای تحقق این مساله، در ابتدا باید اهل تفکر وارد میدان شوند و این قضیه برای آنان روشن شود که جامعه با توجه به هدف تمدنی، نیازمند استخراج معرفت ناب قرآنی است. ناگفته نماند طی چند سال گذشته گروهی از اهل علم به این موضوع گرایش پیدا کردند و امید دارم در سال‌های آینده بتوانند استخراج خوبی از قرآن داشته باشند و مفاهیم ناب الهی که راه و گام دوم انقلاب است را برای جامعه و هنرمندان شفاف‌تر کند.
جهت آموزش آموزه‌های دینی و الهی، رده سنی اهمیت دارد؟
دفاع مقدس اثبات کرد که این موضوع رده سنی خاصی ندارد و از نوجوان ۱۳ساله تا پیرمرد ۷۰ساله را شامل می‌شود. سن مهم نیست؛ چراکه انسان فطری است و فطرت دین قیم است. اگر مفاهیم الهی طبق دستورات خداوند مطرح شود، همه سنین فطرتا به مساله هنر ولایی گرایش پیدا می‌کنند و فضا برای همگان وجود خواهد داشت و به‌گونه‌ای نیست که حضوری فردی، عرصه را برای سایرین محدود کند.
لینک: https://www.sobhenonews.com/fa/tiny/news-9615